KU AN’WISA NI SWIDZIDZIHARISI

Ku an’wisa ku tiyisekisa leswaku n’wana wawena a va ni rihanyo lerinene, a kula kahle emirini ni le byongweni. Loko ku ri ku u tirhisa swidzidziharisi kumbe mirhi, i swa nkoka leswaku u tiva ndlela leyi swi nga khumbaka hayona mafi kumbe n’wana wawena.

​

MIRHI

Minkarhi yotala vamanana va byeriwa leswaku a va fanelanga va an’wisa loko ku ri ni mirhi leyi va yi nwaka. Hakanyingi leswi a hi ntiyiso, naswona ku nyika n’wana masi ya mapa swi ni khombo. U nga si tshika ku an’wisa n’wana, kuma rungula hi ku tihlanganisa ni La Leche League South Africa. U nga lavisisa mirhi leyi nga hlayiseka eka www.e-lactancia.org.

​

NIKOTHINI (FOLE)

Nikotini engatini yawena yi nga endla leswaku u lumula n’wana nkarhi wu nga si fika, ivi u nga vi ni mafi yotala. Vana lava vamanana vavona va dzahaka va le khombyeni lerikulu ro khomiwa hi vuvabyi bya ku luma ndzeni ni SIDS (Vuvabyi Bya Ku Fa Ka Swihlangi Hi Xitshuketa [Sudden Infant Death Syndrome]).

Loko u hluleka ku tshika ku dzaha, swa ha sirhelelekile leswaku u an’wisa n’wana ematshan’wini yo n’wi nyika masi ya mapa.

Hunguta ku dzaha naswona u dzaha loko u heta ku an’wisa ematshan’wini yo dzaha ivi endzhaku u an’wisa.

​

BYALA

Byala byi nghena hi ku hatlisa engatini ya manana, leswi swi ni vuyelo byotala eka manana ni n’wana. A swi na khombo ku pfa u nwa minkarhi yin’wana, ngopfungopfu loko n’wana a a hundze mavhiki ya nhungu naswona u n’wi an’wisa tiawara leti tlulaka timbirhi endzhaku ko nwa. Ku hambeta u nwa byala swi nga endla leswaku n’wana a tshamela ku rila, a nga an’wi ngopfu ivi a hlwela ku kula, naswona swi nga kavanyeteka ku kula ka byongo bya n’wana. Ku nwa byala swi nga tlhela swi nga khumba ni ndlela leyi u hlayisaka hayona n’wana wawena. Xiya leswaku loko u nwa ngopfu, swi ta teka nkarhi woleha leswaku byala byi huma emirini wawena.

​

KHOKHEYINI NI KHIRAK

Vunyingi bya xidzidziharisi lexi xi hundza eka mafi naswona xi ni khombo eka vana. Musi wa khokheyini ya khirak wu ni khombo ni le ka n’wana wawena. Vamanana va fanele va an’wisa endzhaku ka tiawara dza 24 loko ku ri ku a va tirhisa khokheyini kumbe khirak.

​

MBANGI (FOLE RA NTSAVA)

Ku tiviwa swilo swingari swingani hi vuyelo bya mbangi. Swi tikomba onge mbangi yi nga va ni vuyelo byo biha lebyi nga tekaka nkarhi woleha eka byongo bya n’wana wawena. Mbangi yi heta mavhiki eka miri ya vana endzhaku ka loko vamanana va yi dzahe ngopfu. Vamanana a va fanelanga va dzaha mbangi loko va ri eku an’wiseni.

Loko ku ri ni munhu loyi a dzahaka mbangi ekaya, a nga fanelanga a yi dzaha ekusuhi ni n’wana.

​

METHAMPHETAMINE (TIK) NI CRYSTAL METH

Swidzidziharisi leswi swa godzombela swinene naswona i xiphiqo lexikulu ematikweni yotala. A ku na rungula rotala ra ndlela leyi tik yi kavanyetaka hayona ku kula ni rihanyo ra n’wana, kambe ha swi tiva leswaku swidzidziharisi leswi swi vanga swiphiqo swa mahanyelo, madzolonga ya le mindyangwini ni ku nga an’wisa nkarhi woleha.

Loko u ri manana loyi a an’wisaka naswona u tirhise tik, u fanele u an’wisa endzhaku ka tiawara dza 48 kumbe ku fikela loko methamphetamine yi nga ha vonaki eka ndzingo wa mutsakamiso. Loko wa ha rindzele leswaku nkarhi wolowo wu hundza, u nga ha kama mafi ivi u ma halata leswaku miri wawena wu kota ku humesa mafi.