HIV NI KU AN’WISA
Ntlulelo wa xitsongwatsongwanankansawuto (HIV) i vuvabyi byo godzombela, kufana ni vuvabyi bya chukele kumbe ntshikelelo lowukulu wa ngati. I swa nkoka swinene leswaku vanhu hikwavo lava nga ni HIV va nwa mirhi yavona ya tiantirhetirovhayirali (ARVs) siku ni siku.
HIV NI VUYIMANI
I swa nkoka:
-
Ku nwa kahle ti-ARV tawena.
-
Ku byela mutirhi wa swa rihanyo wawena loko swi ku nonon’hwela ku nwa mirhi yoleyo.
-
Ku ya eka maendzo yawena HIKWAWO ya le tliliniki ya loko u nga si veleka.
-
Ku kamberiwa ngati nkarhi ni nkarhi ku vona loko ti-ARV ti ri karhi ti hunguta mpimo wa xitsongwatsongwana engatini yawena (<50c/ml).
Leswi swi sirhelela n’wana wawena leswaku a nga khomiwi hi HIV. Ni n’wana wawena u ta nyikiwa ti-ARV endzhaku ko velekiwa ku sivela leswaku a nga khomiwi hi HIV.[1]
Vana lava tlulaka 99 wa tiphesente lava velekiwaka hi vamanana lava nga ni HIV a va vi ni xitsongwatsongwana xa HIV.[1]
LOKO N’WANA A VELEKIWILE
Tshama u khumbamise nhlonge yawena ni ya n’wana nkarhi woleha hilaha swi kotekaka hakona. Ku khumbanisa nhlonge swi pfuna emhakeni yo an’wisa naswona swi endla leswaku n’wana a nga ondzi, leswi nga endlaka leswaku a khombiwa hi vuvabyi bya jondisi.
KU AN’WISA LOKO U RI NI HIV
-
Ku an’wisa vana mafi ntsena swi va sirhelela eka ntluleto wa HIV naswona swiendla leswaku n’wana wawena a hanya kahle.[2]
-
Ku an’wisa n’wana mafi ntsena eka tin’hweti tosungula ta ntsevu swi vula leswaku n’wana a nga dyi kumbe ku nwa nchumu wun’wana handle ka mafi. Swilo swin’wana – mati, tiya, masi ya mapa, swakudya – swi nga endla leswaku swi olova ku va a khomiwa hi HIV ni mavabyi man’wana.
-
Hambiswiritano, loko u ri karhi u nyika n’wana masi ya mapa ni mafi a swi vuli leswaku fanele u tshika ku n’wi an’wisa hileswi u nwaka ti-ARV siku rin’wana ni rin’wana naswona u ri ni xitsongwatsongwana engatini.[1][2]
-
Ku bumabumeriwa leswaku u an’wisa nkarhi wo ringana malembe mambirhi no tlula.
-
Hambiloko u an’wisa swa xinkarhana, swa antswa ku tlula ku nga an’wisi nikatsongo.[2]
NDZI TA ENDLA YINI LOKO NDZI HAMBANISIWA NI N’WANA WAMINA?
Loko u vabya kumbe swi laveka leswaku u ya exibedlhele, kombela ku famba ni n’wana wawena. Kumbe, kamela mafi eka nchumu wokarhi ku endlela n’wana, leswi swi ta endla leswaku mavele yawena ma nga pfimbi. Byela mutirhi wa swa rihanyo wawena leswaku u le ku an’wiseni.
NDZI TA ENDLA YINI LOKO NA N’WANA A RI NI HIV?
Vana lava nga ehansi ka phesente yin’we lava velekiwaka hi vamanana lava nga ni HIV va ta va ni HIV. Loko n’wana wawena a va ni HIV, ku HAVA xivangelo xa leswaku u tshika ku n’wi an’wisa. Ku an’wisa nkarhi wo ringana malembe mambirhi no tlula eka n’wana loyi a nga ni HIV swa n’wi pfuna emhakeni ya rihanyo, mphamelo wa swakudya ni vutomi.[2] I swa nkoka leswaku wena ni n’wana wawena mi nwa ti-ARV siku ni siku.
KU LUMULA LOKO U RI NI HIV
Loko u lava ku tshikisa n’wana vele, n’wi lumuli hakatsongotsongo u endla leswaku swi teka mavhiki yohlaya. Loko wo tshikisa n’wana wawena vele hi xihatla swi nga olova leswaku a khomiwa hi mavabyi.[1]
KU TA ENDLEKA YINI LOKO NDZO TSHIKA KU N’WI AN’WISA?
Loko u ri ni HIV ivi u tshika ku an’wisa, tiyiseka leswaku u twisisa rungula leri fambisanaka ni sweswo naswona u kuma rungula emhakeni ya:
-
Makhombo ya ku nga an’wisi.
-
Ku lunghiselela no hlayisa masi ya mapa leswaku u hunguta makhombo.
-
Mimpimo ni ku phindhaphindha ka madyelo.
-
Swikoxo swo xava masi ya mapa.
REFERENCES
[1] PMTCT 2019 Guidelines South Africa - https://sahivsoc.org/Files/PMTCT%20Guideline%20November%20signed%20PRINT%20v7.pdf
[2] WC HIV consolidated guidelines October 2020 - https://www.westerncape.gov.za/assets/departments/health/hiv_guidelines_22012020.pdf
[3] Adult Primary care guidelines 2019 South Africa - https://www.knowledgehub.org.za/elibrary/adult-primary-care-apc-guide-20192020-updated